Pierwszy obywatel wsi: sołtys! 1 odpowiedź. W średniowieczu sołtys był we wsi lokowanej na prawie niemieckim niczym król, albo sędzia: mógł ferować wyroki. Na dodatek swoją władzę sprawował dziedzicznie. Kniazia, który był odpowiednikiem sołtysa, miały natomiast wsie lokowane na prawie wołoskim. Ten to miał władzę lokacja uwalniała właściciela od nadzorowania – co, gdzie i kiedy ma być robione – tym zajmował się zasadźca. Pan feudalny dostawał sprawozdanie i należności. podobnie miała się sprawa z miastem. Należy pamiętać, że nie od razu miasta uzyskiwały pełną niezależność. Odbywało się to stopniowo i na zasadzie wykupu. Suchedniów leży pośród lasów Puszczy Świętokrzyskiej. W obrębie tych lasów znajdują się dwa parki krajobrazowe: od zachodu Suchedniowsko-Oblęgorski, a od wschodu Sieradowicki. W lasach nadleśnictwa i w jego okolicach znajduje się wiele ciekawych miejsc: rezerwatów przyrody, użytków ekologicznych i źródeł. W lasach dominuje Od podesty do monarchji 29 Teorje o powstaniu miast . 37: Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce Jan Ptaśnik Snippet view - 1949. Common terms and phrases. Kategoria:Dawne miasta w Polsce. Kategoria. : Dawne miasta w Polsce. Kategoria obejmuje wszystkie miejscowości na terenie dzisiejszej Polski, które zostały pozbawione praw miejskich (przez ich utracenie lub włączenie do innych miast). Zwolennicy „dawnej wiary” znaleźli schronienie m.in. w Polsce, Litwie i Szwecji. Więcej na temat historii staroobrzędowców: Staroobrzędowcy – obraz który zanika. 17 października 1863r. Generał J. Bakłanow wydał staroobrzędowcom w Suwałkach zezwolenie na budowę molenny w Wodziłkach. Prawdopodobnie władze carskie wydały yxH8Gb. Cześć! Trochę mnie tu nie było, Natłok obowiązków i takie tam ;) Ale teraz nastawiam się na powrót i regularność w prowadzeniu bloga. Zapraszam serdecznie do czytania ! Pewnie zastanawiacie się, co dawało ludziom prawo zakładania miast akurat w danym miejscu, nie innym. Co było powodem założeń królestw, podgrodzi, wsi etc. Ktoś wpadł na pomysł : O, ciekawy teren, interesujący widok, zatrzymajmy się, to tu powstanie mój kraj. Otóż nie! To nie było niestety takie proste. No, może w prehistorii i antyku. Jenak my jako ludzie myślący i świadomie podejmujący decyzję lubimy stawiać warunki, wszystko ma swoje prawa w przyrodzie ;) Tak też w przypadku miast stworzone zostało specjalne prawo lokacyjne, na podstawie którego wzorowali się zasadźcy, o których powiem potem. Już w średniowieczu ludzie stworzyli pierwsze prawa lokacyjne. A na czym ono polegało, już wyjaśniam. Zwykle lokowanie nowych ośrodków dokonywało się w oparciu o pewien wzorzec wypracowany na jakimś modelu. Postanowiono stworzyć zespół przepisów i przywilejów, na których podstawie dokonywano lokacji miasta i wsi, a także ustalano ich wewnętrzną organizację. Prawo to uwalniało częściowo ludność miasta od władzy i jurysdykcji urzędników monarszych i tworzyło samorządowy okręg z wójtem na czele. No dobrze, ale zapytasz się po co stosowano tą lokację ? Co to dawało takiego? Jak nie wiadomo o co chodzi, to ... chodzi o pieniądze, jak mówi powiedzenie. I tak też było w tym przypadku. Nie było to najlepsze wyjście dla władcy, zawsze wiązało się z uszczerbkiem w dochodach. Uzyskanie pozwolenia na lokację wymagało wielu zabiegów i nie każdemu udawało się takie prawo dla pomysłodawcy była to ciężka decyzja. Ale jak ktoś potrafił myśleć dalekosiężnie mogło mu się to bardzo opłacić. Niektórzy woleli mieć podane na tacy, woleli dostać daną kwotę od razu, nie czekać. Z resztą to myślenie zostało zakorzenione po dziś dzień w ludziach ;) Ale gdy ktoś był cierpliwy i pewny swego, wiedział, że może mu sięto opłacić. Bo lokacja przynosiła wiele korzyści takich jak : Posiadanie własnego miasta podnosiło prestiż, nie musiałeś być królem, by to zrobić, ale taka decyzja cię nawet z nim równała rangą wieść o lokacji przyciągała nowe osobistości, pozwalała dość szybko zagospodarować nieużytki i podnieść wydajność użytkowanej ziemi Jak wspomniałam wyżej, lokacja uwalniała właściciela od nadzorowania - tym zajmował się zasadźca i on ustalał, co kiedy ma być robione Należy też pamiętać, że nie od razu miasta stawały się niezależne Lokacja miasta przy szlaku objętym przymusem drogowym pozwalała zyskać coś z dochodów kupieckich Kiedy miasta uzyskiwały już prawa do posiadania własnej siły zbrojnej, można było pozwolić sobie na zwiększenie warowności miasta, a także na wybudowanie zamku Powstawały także odrębne typy praw lokacyjnych :chełmińskie, średzkie, poznańskie. Chełmińskie powstało około 1233 roku w Chełmnie, używane głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii, i Podlasiu. Prawo średzkie - powstało około 1210 w Środzie Śląskiej zatwierdzona przez Henryka I Brodatego. Na podstawie tego prawa dokonywano lokacji miast i wsi, głównie we wschodniej Wielkopolsce i północnej Małopolsce. Prawo poznańskie - zwane też prawem miast wielkopolskich wzorowana na przywileju lokacyjnym. Poznania z 1253. Stosowana w Wielkopolsce. Są to wyodrębnione prawa polskie, a najogólniej były to prawa polskie, niemieckie, magdeburskie. Prawo polskie z czasem prawo książęce. W dawnej Polsce był to ogół praw wobec panującego, na które składały się: przede wszystkim usługi świadczone na rzecz księcia i jego urzędników, w zakresie wojskowym służba obozowa w czasie wojny, pogoń za nieprzyjacielem, tarasowanie dróg i przejść oraz budowa i naprawa grodów, w zakresie bezpieczeństwa publicznego alarmowanie sąsiadów w razie odkrycia zbrodni, ściganie zbrodniarza na terenie własnego opola, w zakresie usług komunikacyjnych dawanie zwierząt pociągowych (powóz), przewożenie rzeczy książęcych. Ponadto ludność była zobowiązana do wszelkiego rodzaju danin (poradlne, powołowe, podymne) i opłat: myta przy przejeździe przez mosty, cła, opłat targowych. Prawo niemieckie to zespół norm zachodnioeuropejskiego prawa feudalnego, które były przyjmowane w Polsce od końca XII wieku, służyło za wzór przy lokacji wsi polskich na prawie czynszowym oraz przy rozwijaniu w miastach organizacji samorządowej. W większych miastach wiązało się z napływem ludności niemieckiej - głównie rzemieślników. Miasta polskie lokowano głównie na prawie magdeburskim. Na podstawie tego prawa powstało zmodyfikowane prawo w Środzie Śląskiej (prawo średzkie). Prawo niemieckie uległo w Polsce z czasem zmianom pod wpływem ustawodawstwa koronnego i lokalnego. Prawo magdeburskie to prawo miejskie Magdeburga, które od końca XII wieku było wzorem dla praw innych miast wschodnioniemieckich, służyło także za wzór przy kształtowaniu się tzw. prawa niemieckiego w Polsce (głównie na Śląsku, w Małopolsce i Wielkopolsce), a potem na Litwie i Ukrainie. Lokacja - od słowa łacińskiego locatio, czyli zakładanie, w dawnej Polsce od XII wieku zakładanie wsi lub miast, głównie na prawie niemieckim, połączone zazwyczaj z wprowadzeniem nowego układu pól i regularnej zabudowy. W okresie późniejszym także przenoszenie istniejących wsi z prawa polskiego na prawo niemieckie. Akt lokacyjny określał prawa i obowiązki zasadźcy i chłopów. Lokacje na prawie niemieckim już w samym swych akcie gwarantowały prawa mieszczan (tzw. prawa miejskie). Lokator inaczej zasadźca, osoba która organizowała na podstawie umowy z panem feudalnym werbunek osadników i lokacje wsi lub miast na jego ziemi. Osoba taka po zakończeniu powyższego procesu zostawała najczęściej sołtysem lub wójtem nowo założonej wsi lub miasta. Zasadźcy rekrutowali się zwykle zarówno spośród przybyszów, jak i miejscowych mieszczan i drobnego rycerstwa. Uzyskiwali nieraz dodatkowe przywileje gospodarcze. Trochę teorii na koniec. To było było tyle na dziś. Miłego wieczoru ! ;) Poniżej znaj­duje się li­sta wszys­tkich zna­lezio­nych ha­seł krzy­żów­ko­wych pa­su­ją­cych do szu­ka­nego przez Cie­bie opisu. miasto założone na prawie lokacyjnym (zazwyczaj na prawie magdeburskim) (na 7 lit.) Sprawdź również inne opisy ha­sła: LOKACJA zakładanie wsi lub miast na prawie lokacyjnym, które odbywało się zazwyczaj poprzez nadanie (na 7 lit.) sposób określania położenia i wyznaczania kierunku i prędkości ruchu obiektów (na 7 lit.) wieś założona na prawie lokacyjnym (zazwyczaj na prawie magdeburskim) (na 7 lit.) lokalizacja, umiejscowienie, miejsce, w którym coś się znajduje, jest położone (na 7 lit.) jakiś wyodrębniony obszar w niektórych grach komputerowych, część wykreowanej rzeczywistości (na 7 lit.) zakładanie wsi i miast w dawnej Polsce (na 7 lit.) sposób określania położenia statku (na 7 lit.) Zobacz też inne ha­sła do krzy­żó­wek po­do­bne kon­teks­to­wo do szu­ka­ne­go przez Cie­bie opisu: "MIASTO ZAŁOŻONE NA PRAWIE LOKACYJNYM (ZAZWYCZAJ NA PRAWIE MAGDEBURSKIM)". Zna­leź­liśmy ich w su­mie: PARKANY, JUNDIAI, PROGRAM TELEWIZYJNY, ABUJA, WICHITA, OSLO, PÓŁBOŻEK, MANGALIA, KOŃCÓWKA, FORBACH, PAKS, PRZEMIANA NIEODWRACALNA, KOCK, ORGAN, KIEM, SEREK, HIPOPOTAM, BISMARCK, FORMUŁKA, RYNOK, LIAOYANG, HAIL, UDINE, JAEN, KARPIŃSK, PYRKI, HP, LEINSTER, AŁMA ATA, TEMPE, NEKROPOLIA, MUNSTER, KOBULETI, TEBY, JINZHOU, KEBS, BANNV, MIÓD SZTUCZNY, GDAŃSK, KETCHUP, AKCIK, KIRKENES, MAŁPKA, SEKI, ZANUWE, SOŚWA, BIT, LAS PALMAS, GARUT, HAWANA, SIEĆ WAN, MACERATA, OWERNIA, NIEFTIEGORSK, BEND, WORONEŻ, WINNICA, WOLOS, FUKUYAMA, ZURYCH, BACAU, GARŚĆ, BATUMI, REINOSA, LOD, ORDU, MALINDI, JELCZ-LASKOWICE, BELLO, PASTA CURRY, KLONOWANIE, WYSZEHRAD, KRZEMIENIEC, SŁAWIAŃSKI, BRZESZCZE, SKOROWIDZ, BOGOLUBOVIA, EDAM, JAFFA, LUFKA, BICAZ, FINISZ, LONDRINA, IBB, KHAIRPUR, COLUMBIA, NALUT, MINOT, ANAPOLIS, KUŹNIA RACIBORSKA, DEVA, RETABULUM, MOPTI, KASTYLIA, SENJ, PISANKA, ZAŁOŻENIE, KAMLOOPS, MELASA, OSIEDLE, BIRCZA, IZNIK, DERBENT, LEURA, LIJIN, KERKIRA, RUSTAWI, ŚMIETANA, FREITAL, ELEGIA, FLAGRUM, RAKONIEWICE, BORDEAUX, GIESSEN, KOTA, PENSI, ZAKOUMA, BĘDZIN, MILLES, IRBID, BAYONNE, BATH, KABANOS, KOGE, AJWAR, JERYCHO, PADWA, PONCE, AWINION, TORUŃ, ZACHOWAWCA, CZEREMCHA, RYGLICE, DŻIDŻILI, CUKIER WANILINOWY, BORDEAUX, KUMLA, LAVAL, JELEC, ŚWIETLICA, BOLZANO, LANSING, ŁOWICZ , SZPRYCA, DURG, DERELIKCJA, DALAT, NALEWKA, RYSUNEK, CHOINA, DEAL, STRALSUND, WAMPIR, HETERODYNA, WYPADKOWOŚĆ, BEESKOW, BORAS, LAPILLI, HARTFORD, SPIRA, NANDI, DETEKTORYSTYKA, PŁONIWOWCE, NKANA, IŁŻA, OKAYA, POLIPTYK, WIENIEC, AJACCIO, HIPOPOTAM, ARTEMISA, MARL, WISŁA, ADRIA, ASSAB, ARESZT, HERBATKA, LUDA, LONDYN, BEAT, ŻWAWOŚĆ, POMPEJE, ELKO, OBAN, IESI, SIGUIRI, BORSA, SONDRIO, HALIFAX, MEKKA, SKORUPIAKI WYŻSZE, TANK, CAMAGUEY, NIEWIERNOŚĆ, LECCE, MIEDWIEŻJEGORSK, KACIU, EUROPALETA, TUŁA, NORYLSK, CIRROSTRATUS, BIEŁGOROD, STOPA PROCENTOWA, PAŃSTWOWY INSTYTUT WYDAWNICZY, ĆMIELÓW, TARTU, CUZCO, SEZAMEK, NOWOGRÓD WIELKI, ŻYWIEC, MASŁO SHEA, HOLOGRAM, IŻEWSK, BONNY, ZAWŁASZCZENIE, ALTAMURA, SIEWIEROMORSK, ESHER, ZAPIS, CEBU, USMAŃ, POTI, LORIENT, SUSA, DROID, MULMEJN, BUDIONNOWSK, TAIAN, SKARPETKA, LOGROSAN, MAAN, DŻEM, PASTA, PUDEŁKO, MAŚLANKA, MIASTO, GENUA, CSONGRAD, HERNE, DOBRZYCA, ANGORA, KOWNO, BILLINGS, WYCIĄG TALERZYKOWY, PORCYJKA, HUBLI, DOUAI, GARY, KONFISKATA, PREWEZA, HERBATKA, DELFZIJL, TREVISO, JAJCE, JEŻ INDYJSKI, ALENCON, ARNSTADT, RZEŹWOŚĆ, BEAUMONT, JEŁGAWA, HUSUM, ZIELE, OTAKI, KIELON, BOISE, BLYTH, OLSZTYN, GRONG, GOFR, MALOY, TURKIESTAN, IGŁA MAGNETYCZNA, FERRARI, KAWA MIELONA, JACHYMÓW, FETESTI, OTAVI, KASHIWA, LAHN, MĄKA PSZENNA, FAJZABAD, VIERSEN, ŻÓŁKIEW, BATERIA PŁASKA, BRIANCON, ABA, ANDELYS, KAIRUAN, SKANIA, SUPERNOWA, BŁONIE, PASYM, SZCZYTNICA, GIŻYCKO, ISFAHAN, KROKODYLEK, UFA, FARMA, GISBORNE, JEZD. Ze względu na bar­dzo du­żą ilość róż­nych pa­su­ją­cych ha­seł z na­sze­go sło­wni­ka: - ogra­ni­czy­liśmy ich wy­świe­tla­nie do pier­wszych 300! nie pasuje? Szukaj po haśle Poniżej wpisz odga­dnię­te już li­te­ry - w miej­sce bra­ku­ją­cych li­ter, wpisz myśl­nik lub pod­kreśl­nik (czyli - lub _ ). Po wci­śnię­ciu przy­ci­sku "SZUKAJ HASŁA" wy­świe­tli­my wszys­tkie sło­wa, wy­ra­zy, wy­ra­że­nia i ha­sła pa­su­ją­ce do po­da­nych przez Cie­bie li­ter. Im wię­cej li­ter po­dasz, tym do­kła­dniej­sze bę­dzie wy­szu­ki­wa­nie. Je­że­li w dłu­gim wy­ra­zie po­dasz ma­łą ilość od­ga­dnię­tych li­ter, mo­żesz otrzy­mać ogro­mnie du­żą ilość pa­su­ją­cych wy­ni­ków! się nie zgadza? Szukaj dalej Poniżej wpisz opis po­da­ny w krzy­żów­ce dla ha­sła, któ­re­go nie mo­żesz od­gad­nąć. Po wci­śnię­ciu przy­ci­sku "SZUKAJ HASŁA" wy­świe­tli­my wszys­tkie sło­wa, wy­ra­zy, wy­ra­że­nia i ha­sła pa­su­ją­ce do po­da­nego przez Cie­bie opi­su. Postaraj się przepisać opis dokładnie tak jak w krzyżówce! Hasło do krzyżówek - podsumowanie Najlepiej pasującym hasłem do krzyżówki dla opisu: miasto założone na prawie lokacyjnym (zazwyczaj na prawie magdeburskim), jest: Hasło krzyżówkowe do opisu: MIASTO ZAŁOŻONE NA PRAWIE LOKACYJNYM (ZAZWYCZAJ NA PRAWIE MAGDEBURSKIM) to: HasłoOpis hasła w krzyżówce LOKACJA, miasto założone na prawie lokacyjnym (zazwyczaj na prawie magdeburskim) (na 7 lit.) Definicje krzyżówkowe LOKACJA miasto założone na prawie lokacyjnym (zazwyczaj na prawie magdeburskim) (na 7 lit.). Oprócz MIASTO ZAŁOŻONE NA PRAWIE LOKACYJNYM (ZAZWYCZAJ NA PRAWIE MAGDEBURSKIM) inni sprawdzali również: specjalista medycyny rodzinnej, opiekujący się rodzinami mieszkającymi na określonym terenie, także w ramach wizyt domowych , forma z drewna wkładana do butów dla utrzymania ich formy , poprawianie błędów, nanoszenie poprawek na edytowany tekst za pomocą znaków korektorskich , lek ziołowy w płynie , nauczka, sytuacja, w której ktoś dostaje dotkliwą lekcję, wycisk , niewielki przekrój poprzeczny , miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim , Fragilariaceae - rodzina okrzemek z grupy Pennales , warzywo, jadalna główka kwiatostanu rośliny o tej samej nazwie , automatyczne zachowanie ruchowe kształtowane poprzez powtarzanie czynności ruchowych , miasto w Indiach (Andhra Pradeś); liczne zabytki architektury skórzany , drapieżny ptak wielkości gołębia, dawniej ceniony w sokolnictwie, w Polsce rzadki, chroniony Od czasów średniowiecza place i ulice kształtowały strukturę zbudowanych terenów miast i wsi. Tra-dycyjnie wyznaczały ją linie elewacji frontowych domów, rozdzielając miejsca przestrzeni wspólnie użyt-kowanych. Wyznaczały one kategorię terenów, które w swoim podstawowym przeznaczeniu jako prze-strzenie komunikacyjne stanowiły o ich szczególnym ogólnodostępnym charakterze. Tradycyjne Komunikacyjne Przestrzenie Publiczne (ilustracje 5–7) – place i ulice – archetyp przestrzeni publicznych Zestawienie historycznego i współczesnego rysunku (ilustracja 5 i 6) jest przykładem łączenia się ulic i placów w system przestrzeni służących komunikacji. Ilustracja 5 [4] przedstawia prawzorzec współ-czesnej sieci ulic ruchu uspokojonego. Natomiast ilustracje 6 i 7 przedstawiają efekt tej kreacji: współczesny przykład placów i ulic w kon-cepcji rewitalizacji dzielnicy Zabłocie w Krakowie [7]. Jako podstawę założeń programowo-przestrzen-nych i koncepcji rewitalizacji wydobyto tu ślady średniowiecznego traktu drożnego i zaprojektowano główny ciąg komunikacyjnych przestrzeni publicznych prowadzący z historycznego placu (Placu Boha-terów Getta). Poszerzono go o dwie nowo projektowane przestrzenie miejskie (place publiczne w miej-scach przecięcia tego ciągu). Wydobyto wartości historyczne (renowacja Starego Podgórza), wskazano objęcie ochroną obiektów o wartościach historycznych (renowacje i odbudowa kamienic wyburzonych, z zachowaniem architektury starej zabudowy, remonty kapitalne istniejących kamienic, bieżące remon-ty kamienic, zaproponowano nadto udział dzierżawców lokali użytkowych w kosztach remontu budyn-ków, renowacje ze środków pochodzących z długu publicznego np. w formie obligacji komunalnych), – jako współczesne źródła możliwości realizacyjnych dla przywrócenia historycznych ram przestrzeni publicznych. Powyższe wskazuje wagę tradycji, jako źródła inspiracji we współcześnie opracowywa-nych rozwiązaniach planistyczopracowywa-nych. To zestawienie przede wszystkim pozwala na przyjęcie założenia i uzasadnienie tezy, że w naszej historii budowy układów przestrzennych miast i wsi to właśnie średniowieczne place i połączone z nimi ulice stworzyły archetyp przestrzeni publicznych. Ponadto, nie sposób jednak nie zauważyć, że średniowieczne miasta, miasteczka i wsie wyróżnia-ją się nie tylko czytelnym rysunkiem „komunikacyjnych przestrzeni publicznych” stanowiących sieć po-łączonych placów i ulic. Podkreślić należy niezwykłej urody formę przestrzenną tych terenów i towa-rzyszącej im zabudowy: ulice rozszerzają się i przechodzą w place, na tych placach usytuowane są 2 Witruwiusz, Marcus Vitruvius Pollio, żył w I w. rzymski architekt i inżynier wojenny w służbie Oktawia-na Augusta; traktat O architekturze ksiąg dziesięć (przekłady polskie 1840, 1956) to dzieło zachowane z okresu starożytności; wyd. drukiem 1486, wywarło ogromny wpływ na sztukę renesansu i rozwój nowożytnej teorii ar-chitektury. Według Witruwiusza architektura polega na zachowaniu trzech zasad: trwałości (Firmitas), użyteczno-ści (Utilitas) i piękna (Venustas). znamienite budynki dodające im splendoru i ważności, na wywyższeniach terenowych usytuowane są górujące w krajobrazie sylwety kościołów i innych ważniejszych budowli. Nie można też nie zwrócić uwagi na wspaniałość, niezwykłą pożyteczność i ważność rozmieszcze-nia dróg i ozdabiarozmieszcze-nia towarzyszących im budynków, na którą wskazywał już w starożytności Witruwiusz, a później przede wszystkim Alberti3. Dla ważnej tu dosłowności przekazu cytat z dzieła Albertiego [1] „O ważniejszych drogach w mieście i o tym, jak należy przyozdabiać bramy, porty, mosty, łuki, skrzyżowania dróg i rynki”: „Skrzyżowania ulic oraz forum różnią się między sobą jedynie wielkością, albowiem skrzyżowanie nie jest niczym innym jak małym forum. Platon wymagał, żeby na skrzyżowaniach ulic tworzyć poszerzenia i wolne przestrze-nie, na których mogłyby się spotykać i wspólnie czas spędzać niańki z dziećmi; jak sądzę dlatego, żeby 3 Alberti Leone Battista, ur. II 1404, Genua, zm. IV 1472, Rzym, wł. humanista, architekt, teoretyk sztuki, jeden z najwybitniejszych humanistów XV w., o wszechstronnym wykształceniu i szerokich zainteresowaniach obejmu-jących: architekturę, malarstwo, rzeźbę, muzykę, prawo, literaturę i filozofię; największy wpływ na sztukę nowożyt-ną wywarły prace teoretyczne Albertiego; trzy gł. traktaty: De statua (przed 1466), O malarstwie (1435, wyd. pol. 1963) i Ksiąg dziesięć o sztuce budowania (I–V ok. 1443 i VI–X przed 1452, pol. tłum. 1960) ujmują całokształt ówczesnej problematyki artystycznej; zawierają wiele wiadomości praktycznych i podejmują podstawowe zagad-nienia estetyki XV w.; wg: [14]. Ilustracja 5. Średniowieczne place i ulice. Źródło: [4] Figure 5. Medieval squares and streets. Source: [4] Ilustracja 6. Koncepcja rewitalizacji obszaru Zabłocia: układ funkcjonalny. Rys. Autorka, [7] Figure 6. The concept of revitalization of the Zabłocie area: The functional pattern. Source: [7] Ilustracja 7. Idea Pasażu Lipowego w programie rewitalizacji i aktywizacji gospodarczej oraz społecznej poprzemysłowego obszaru Zabłocia w Krakowie. Rys. Autorka, [7] Figure 7. The idea of the Linden Passage in the programme of the revitalization and economical dzieci przebywając na powietrzu stawały się silniejsze, a niańki widując się z sobą nabierały uprzejmo-ści i ogłady, a przy tym spotykając się z licznymi towarzyszkami, które mają te same obowiązki, nie za-niedbywały swoich. Zarówno na forum, jak i na skrzyżowaniu ulic niemałym upiększeniem będzie por-tyk, gdzie starzy ojcowie przesiadywaliby lub przechadzali się wymieniając między sobą grzeczności. Prócz tego młodzież igrająca na otwartym forum będzie w swoich psotach i zbytkach, właściwych mło-demu wiekowi, ograniczona i skrępowana obecnością starców. Pośród forów jedne są przeznaczone dla bankierów, inne do handlu warzywem, jeszcze inne do handlu bydłem lub drewnem czy innymi to-warami, a każde z nich ma w mieście przewidziane miejsce i odpowiednie wyposażenie; forum dla ban-kierów powinno być przy tym najwspanialsze ze wszystkich”4. Powyższy opis dowodzi, że historia budowy ludzkich siedlisk przekazała nam ogromne bogactwo róż-norodnych form i sposobów zagospodarowania przestrzeni. Na tym tle zdumiewa nas ubogość współ-czesnych definicji ustawowych np. „ładu przestrzennego”5 czy „zrównoważonego rozwoju”6. Nie potrafimy nawet zachować urody „gotowych” już przykładów miast To tak, jakby współczesna urbanistyka zrezygnowała z umiejętności bycia sztuką kształtowania przestrzeni i jakby wystarczyło, że się tę przestrzeń reguluje, że się zabrania i nakazuje. Taki sens ma ustawowy wymiar planowania i zagospodarowania terenów naszych miast i wsi – de-cydowanie o jakości przestrzeni oddano, jako „władztwo planistyczne” gminie. Nie można nie zauwa-żyć, że w ten sposób przepisy prawne regulują przede wszystkim kompetencje, bez odniesienia do ja-kości rozwiązań przestrzennych. Tradycja i Współczesność (ilustracje 8–11) – średniowieczny i współczesny przykład prze-strzeni Reichenstein, obecnie miasta i siedziby gminy Złoty Stok, pow. Ząbkowice Śląskie Porównując zestawienie dawnego, średniowiecznego obrazu miasteczka z obrazem jego obecnego stanu (ilustracje 8 i 9, oraz ich powiększenia: ilustracje 10 i 11) nie sposób nie sformułować kilku wnio-sków w rodzaju „co współczesna urbanistyka dodała do tego obrazu”. Punktem odniesienia i przykła-dem średniowiecznego porządku są tu rysunki Fryderyka Bernarda Wernhera, autora Ilustrowanej To-pografii Śląska z lat 1744–1768 [10]. Na przykładzie zestawionych (w tej samej orientacji względem stron świata) rysunku i mapy (ilustra-cje 8 i 9), wraz z ich powiększeniami (ilustra(ilustra-cje 10 i 11) dokładnie widoczne są niekorzystne zmiany, któ-re „dodała współczesna urbanistyka”: – najsilniej widoczne są zmiany ukształtowania zabudowy, widać, że przestały obowiązywać daw-ne zasady lokacji7 na prawie niemieckim8, które w dość zwartej, skupionej zabudowie podkreśla-4 [1], Rozdział VI, s. 226. 5 Definicja ładu przestrzennego w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 2): „Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) „ładzie przestrzennym” − należy przez to rozumieć takie ukształtowanie przestrzeni, któ-re tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych któ-relacjach wszelkie uwarunkowania i wymaga-nia funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne”. 6 Definicja zrównoważonego rozwoju w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 2): „Ile-kroć w ustawie jest mowa o: 2) ¸zrównoważonym rozwoju« – należy przez to rozumieć rozwój, o którym mowa w art. 3 pkt 50 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska ( Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz. 1957 oraz z 2003 r. Nr 46, poz. 392)”. 7 Lokacja [łac], w dawnej Polsce, począwszy od XIII w., zakładanie wsi lub miast (zazwyczaj na prawie niem.), połączone zwykle z wprowadzeniem niwowego układu pól i regularnej zabudowy; później także przenoszenie ist-niejących wsi z prawa polskiego na niemieckie; akt lokacyjny wsi określał prawa i obowiązki zasadźcy i chłopów. Lokacja miast na prawie niem. gwarantowała zwykle w przywileju lokacyjnym prawa mieszczan, przyczyniając się do rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej i uniezależnienia miasta od feudałów; chłopi otrzymywali dzie-dziczne prawo do ziemi, wieś – autonomiczny sąd. Wzorem prawno-organizacyjnym dla większości miast Śląska, Małopolski i Wielkopolski był początkowo Magdeburg (magdeburskie prawo), dla Pomorza Zach. — Lubeka; mia-sta lokowane w późniejszym okresie brały wzory z miast, które wcześniej uzyskały lokację na prawie niemiec-kim (Środa Śląska, Chełmno) i dostosowywały to prawo do miejscowych warunków. Wg: Encyklopedia powszech-na [Dokument elektroniczny], Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, edycja 2006. 8 Niemieckie prawo, termin powstały w pocz. XIII w. na Śląsku i Morawach; początkowo prawo napływającej ludności, później — wzór prawno-organiz. przy lokacji pol. wsi na prawie czynszowym oraz organizacji samorzą-Ilustracja 8. Rysunek Wernhera przedstawiający plan miasta Złoty Stok w woj. dolnośląskim (d. Reichenstein). Źródło: [10] Figure 8. The drawing of Wernher presenting the plan of the Złoty Stok town in the Lower Silesia region (former: Reichstein). Source: [10] Ilustracja 9. Skan Google Maps przedstawiający mapę współczesnego obrazu miasta Złoty Stok. Źródło: [12] Figure 9. Scan of Google Maps showing the map of the modern town image of Złoty Stok. Source: [12] ły regularny rynek z budynkiem ratusza pośrodku placu, zniknęła charakterystyczna w kształcie zabudowa wg dawnych podziałów parcelacyjnych (wąskie parcele wykształciły zabudowę, w któ-rej krótszy bok prostokąta był częścią frontową budynku od ulicy i rynku, co dokumentuje ilustra-cja 8 i inne rysunki Wernhera [10]); – parcele przy Rynku przeznaczane dla niegdysiejszych elit, (tzw. patrycjatu – najważniejszych mieszkańców miasta – zgodnie z przywilejami lokacyjnymi) zmieniły nie tylko właścicieli, ale przede wszystkim dawną, przepiękną formę wąskich frontów poszczególnych kamieniczek i wynikające stąd kształty dachów (dwuspadowe, kalenica prostopadła do linii zabudowy); – w układzie przestrzennym w miejsce dawnej zwartej zabudowy powstały duże luki, zabudowa się „rozlała”, zmieniły się też dominujące w krajobrazie kształty kościołów (i kolorystyka górują-cych w krajobrazie dachów i wież); – częściowo zatarty został rysunek przestrzennego układu komunikacji: układ przestał być klarow-ny, pozostały szczątki geometrycznego układu ulic, obecnie place i ulice zdominowane są przez ruch samochodowy (przestrzeń Rynku – głównego placu miejskiego zamieniła się w parking). dowej w miastach; miasta lokowano na prawie magdeburskim, a następnie na prawie miast polskich, które dostoso-wywały prawo niemieckie do swoich potrzeb, np. prawo chełmińskie. Prawo niemieckie obowiązywało na podsta-wie przywileju lokacyjnego wyd. przez władcę, który przyznawał osadzie immunitet na stosowanie obcego prawa i organizację władz. Sądami prawa niemieckiego były w Polsce ława miejska i rada miejska, wyższą instancję sta-nowiły sądy rady niektórych większych miast, sądy leńskie dla wójtów i sołtysów, najwyższy był królewski sąd ko-misarski (tzw. sąd 6 miast); wg: [14]. Ogólnie: zasady kształtowania przestrzeni miasta średniowiecznego zakładanego na prawie niemiec-kim, czy też wprowadzone przepisami lokacji na prawie magdeburskim9 pozwoliły na realizację rzeczy-wistego ładu przestrzennego. Zestawienie obrazu miasta narysowanego przez Wernhera w 1744 roku i obecnego stanu po 330 la-tach gospodarowania i zarządzania miastem wskazuje zauważalny brak pielęgnacji i ochrony dziedzic-twa, tradycji i brak kontynuacji dobrych wzorców. Dzieje się tak pomimo obowiązywania współcześnie przepisów, które za podstawę działań w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego przyjmują ład przestrzenny i zrównoważony rozwój, obligatoryjnie wymagając, by w ustaleniach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniać wymagania chroniące najwyższe wartości dziedzictwa. Przepisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wprost zobowiązują wójtów, burmistrzów i prezydentów ustawowo sporządzających miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego do zachowania i ochrony dzie-9 Magdeburskie prawo, prawo miejskie Magdeburga, które od końca XII w. było wzorem prawno-organizacyj-nym dla in. miast wschodnioniemieckich od XIII w. przyjmowane w miastach polskich lokowanych na pra-wie niemieckim (np. Środa Śląska 1235, Wrocław 1242, Kraków 1257); miasta te z kolei były wzorami dla innych miast lokowanych np. na prawie średzkim lub prawie chełmińskim. Podstawowym zbiorem był tzw. Weichbild Saski albo Magdeburski (ius municipale), który powstał z połączenia tzw. traktatu o ustroju sądowym z tzw. pra-wem ławniczym magdeburskim. Od XVI w. do upadku Rzeczypospolitej przedrozbiorowej prawo magdeburskie było synonimem polskiego prawa miejskiego, które tradycyjnie tylko było zwane prawem niemieckim, wg: [14]. Ilustracja 10. Rysunek Wernhera przedstawiający plan miasta Złoty Stok w woj. dolnośląskim (d. Reichenstein) – powiększenie rysunku. Źródło [10] Figure 10. The drawing of Wernher presenting the plan of the Złoty Stok town in the Lower Silesia region (former: Reichstein) – the zoom of the drawing. Source: [10] Ilustracja 11. Skan Google Maps przedstawiający mapę współczesnego obrazu miasta Złoty Stok – powiększenie mapy. Źródło [12] Figure 11. Scan of Google Maps showing the map of the modern town image of Złoty Stok – the zoom of the map. Source: [12] dzictwa kulturowego i zabytków10, ale nic nie mówią o cechach dobrych przestrzeni, które wynikać po-winny z analiz miejskiej tradycji, dziedzictwa i naturalnych potrzeb człowieka. Bo to nie przepisy, ale wiedza i wynikające z niej zasady kształtowania przestrzeni wskazują, że np. elementarną cechą ładu przestrzennego terenów otwartych jest naturalna organiczność, a z kolei geometryczność jest podsta-wową cechą ładu przestrzennego terenów zbudowanych i że to właśnie umiejętność rozpoznania i po-łączenia tych cech jest warunkiem harmonii i piękna krajobrazu. Przedstawiany przykład dokumentuje, jak niekorzystnie zmienia się w odniesieniu do tradycyjnego współczesny obraz (i krajobraz) miasta średniowiecznego. Nie można też wobec groźby dalszych nie-korzystnych zmian nie szukać odpowiedzi na pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy. 4. Przestrzenie publiczne zmieniają oblicze współczesnych miast i wsi – Urzędnik państwowy i nierzadko przestępca. Oprawca, który sam mógł stać się ofiarą rozwścieczonego tłumu. Człowiek pożądany w każdej bogatszej miejscowości i jednocześnie znienawidzony przez jej mieszkańców jak mało kto. Tak skrajne emocje budził w średniowiecznej Polsce kat. Instytucja kata pojawiła się w naszym kraju w XIII wieku, wraz z modą na zakładanie miast na prawie niemieckim. Wcześniej wymierzaniem kar cielesnych zajmowali się zwykli pachołkowie. Często robili to nieporadnie, a i nie każdy miał predyspozycje psychiczne i fizyczne, żeby taką karę wymierzyć (np. obciąć komuś język lub nos). Pojawiło się zatem zapotrzebowanie na osoby, które będą torturowały i zadawały śmierć w sposób „czysty”, profesjonalny i w majestacie prawa. Ostracyzm kata Kat w dawnej Polsce był osobą równie potrzebną co znienawidzoną. Stawiano go na równi z prostytutkami i przestępcami (z którymi często nie omieszkał przestawać). Nigdy nie podawano mu ręki, a także unikano jego wzroku. Zdarzało się, że pieczywo dla kata było sprzedawane osobno, bo nikt nie chciałby jeść towaru dotkniętego ręką nieczystego. Choć zawód kata nie był w oczach polskiego społeczeństwa powodem do dumy, to chętnych do jego wykonywania nie brakowało. A katem łatwo zostać nie było. Osoby chcące wykonywać ten fach, często musiały przyuczać się u mistrzów katowskiego rzemiosła lub dziedziczyły swoje zajęcie po ojcu lub dziadku. Można było również ożenić się z wdową lub żoną po oprawcy. Zresztą, jako że ludzi wyklętych trzymano na dystans, dzieci oprawców często łączyły się w pary, tworząc katowskie rody. Urząd kata można było także kupić lub zostać na niego mianowanym. Zdarzało się, że przestępcy, którzy byli dobrze obeznani z torturami, otrzymywali posadę kata, co wiązało się nierzadko z rezygnacją wykonania na nich samych kary śmieci. Oprawca mógł dostać rykoszetem Bywało również, że wykonując wyrok, kat stawiał na szali własne życie. Jeśli miał gorszy dzień i nie udało mu się ściąć głowy jednym płynnym ruchem to sam mógł skończyć jako ofiara innego śmiertelnego urzędnika. Wszystko przez to, że w średniowieczu w nieudanej egzekucji lud dopatrywał się niewinności skazanego lub sił nadprzyrodzonych. Wówczas spragniony krwi tłum mógł wyładować swój gniew – w odwecie za niedostarczenie – odpowiedniego widowiska na kacie i jego rodzinie, o ile wcześniej go nie ukamienowano. Dorabianie na boku Nie zawsze egzekucje starczały do życia na odpowiednim poziomie. Wtenczas kat dorabiał na własną rękę, a jego zadania mocno odbiegały od tego, co w dzisiejszym rozumieniu, przystaje urzędnikowi państwowemu. Jako człowiek nie cieszący się społecznym poważaniem, często zarobkował razem z lokalnym przestępczym półświatkiem. Co ciekawe dopóki sam nie został przyłapany, zdarzało mu się wykonywać wyrok na swoich wspólnikach, którzy nie mieli tyle szczęścia. W innym wypadku sam stawał się ofiarą swojego kolegi po fachu. Czasem kat wykonywał legalne „fuchy”. Biedniejsze miejscowości, których nie stać było na własnego oprawcę wypożyczały kata, który miał dokonać egzekucji. Bywało również, że kat jako państwowy urzędnik sprawował nadzór nad więzieniem, a nawet prowadził domy uciech. Gdy to właśnie jemu przypadało sprawowanie nadzoru nad takim przybytkiem, pozostali urzędnicy mogli korzystać z usług pań do towarzystwa zupełnie za darmo. Często był to interes rodzinny, bo zwerbowanych prostytutek doglądała żona kata. Średniowieczni kaci zajmowali się również grzebaniem zwłok i usuwaniem padliny (choć zwykle robili to jego pomocnicy), a także wyłapywaniem i uśmiercaniem bezpańskich psów (te służyły często katom za obiekty treningowe). Co ciekawe znajomość anatomii nabyta dzięki torturom oraz obyciu ze zwłokami pozwalały dorabiać katom na leczeniu ludzi i zwierząt. Na przełomie XVIII i XIX wieku zniesiono tortury i kaci zajmowali się jedynie wyrokami śmierci. Aż do czasu, gdy w 1998 r. zniesiono w prawie karnym (ostatecznie w 2013 r. we wszystkich okolicznościach włączając w to wojnę) również karę śmierci i zawód kata stracił rację bytu. Ostatni tego typu wyrok wykonano w naszym kraju w 1988 r.

w dawnej polsce zakładanie wsi lub miast